Osmanlı İmparatorluğu’nun idam fermanı olan Mondros Mütarekesi’nin (30 Ekim 1918) imzalanmasından sonra emperyalist ülkeler Türklüğün son kalesi olan Anadolu’yu ele geçirmek için planlarını yapmışlar bu düşünceler doğrultusunda Doğu Anadolu’da bir Ermenistan devletinin kurulmasını dahi kararlaştırmışlardı.
Ufukta ümidin nuru batmak üzereydi. 600 yıllık Cihan İmparatorluğu dağılmış, Balkanlardan ve Kafkaslardan göç eden muhacirler akın akın Anadolu’ya gelmeye başlamışlardı. Hasta adamın son nefesini vermesini bekleyen tek dişi kalmış canavarlar “Vatan toprağı kutsaldır. Kaderine terk edilemez” diyecek asil bir ruhun ortaya çıkacağını hesaba katmamışlardı.
İşte, o ruhun baş temsilcisi olan Mustafa Kemal Paşa, 16 Mayıs 1919’da İstanbul’dan Samsun’a giderken binmiş olduğu Bandırma Vapurun ’da arkadaşlarına “ Bunlar işte böyle yalnız demire, çeliğe, silah kuvvetine dayanırlar. Bildikleri şey yalnız maddedir! Bunlar hürriyet uğruna ölmeye karar verenlerin kuvvetini anlayamazlar. Biz Anadolu’ya ne silah ne cephane götürüyoruz; biz ideal ve iman götürüyoruz”. Diyerek, Milli Mücadele yolundaki inancı ve ilkeyi özetliyordu. Mustafa Kemal’in Samsun’da tutuşturduğu bağımsızlık meşalesi Erzurum’da alevlenmiş ve bu ateş tüm Anadolu’yu aydınlattığı gibi mazlum milletlere de esin kaynağı olmuştu.
Erzurum, ilk sesi haykıran şehirlerin başında geliyordu. Dadaşların ileri gelenleri bir araya gelerek “Vilâyât-ı Şarkiyye Ermenistan olamaz” diye dünyaya haykırmışlardı.
Yüreğinde vatan sevgisi olan bu yiğit insanlar, ülkeyi içinde bulunduğu kötü durumdan kurtarmak için çözüm aramaya başlamışlar, İlk önce Vilayât-ı Şarkiyye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Erzurum Şubesi’ni açarak teşkilatlanmışlar ve 17 Haziran 1919 ‘da Erzurum Vilayet Kongresi adı altında bir kongre düzenleyerek kararlılıklarını duyurmuşlardı.
Erzurum ve ilçelerden gelen 21 kişinin katıldığı bu kongre beş gün sürmüştü. Bölgeden asla göç edilmemesi, dini, ilmi ve iktisadi konularda teşkilatlanmanın yapılması, vatanın her karış toprağına karşı yapılacak saldırıya misliyle cevap verilmesi bu kongrede karar altına alınmıştı.
Anadolu’da, Milli Mücadele hareketini başlatmak için Samsuna çıkan Mustafa Kemâl Paşa, dadaşlar diyarına geldiğinde karşısında hazırlıklarını tamamlamış, kararlı ve bilinçli bir Erzurum bulmuştu.
Erzurum Vilayet Kongresi Milli Mücadele’nin ilk kararlı hareketlerinden biri olarak tarihe geçmiş ve ileride yapılacak olan 23 Temmuz Erzurum Kongresi’nin temelini oluşturmuştu.
Erzurum Vilayet Kongresi’nde alınan kararların, 23 Temmuz Erzurum Kongre’sinde alınan kararlarla örtüşmesi oldukça anlamlıdır.
Erzurum Vilayet Kongresi tarihsel önemine rağmen çok az bilinen bir konudur. Tarih” geçmişi unutanlar için bir hatırlatmadır” gerçeğinden yola çıkarak Erzurum Vilayet Kongresi’nin 100. yılında, bu önemli konunun tekrar hatırlanması ve gelecek nesillere aktarılması gerekmektedir.
Tarihi sorumluluk bilinciyle görev yapan Erzurum Kalkınma Vakfı bu tarih sayfasını tekrar açmak ve kamuoyuna duyurmak için 17 Haziran 2019 Pazartesi günü saat 20 00’de İbrahim Erkal Dadaş Kültür ve Sanat Merkezi Konferans Salonu’nda “ 17 Haziran 1919 Erzurum Vilayet Kongresi “ konulu bir konferans tertip etmiş bulunmaktadır.
Prof.Dr.İbrahim Ethem Atnur’un sunacağı bu konferansa tüm vatandaşlarımızı davet ederken, Milli Mücadele’nin 100. yılında bizlere bağımsız bir ülke bırakan başta hemşerimiz Mustafa Kemâl Atatürk olmak üzere Kuva-yı Milliye ruhunun yiğit kahramanlarını saygı ve rahmetle anıyoruz.