Değerli dostum İsmail Bingöl’ün Kültür hayatımıza önemli katkılar sunan çiçeği burnunda “Erzurum Mahalli Basını” adıyla eseri yayın hayatına çıktı. Eser Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalında Prof. Dr. Muammer Bey yönetiminde “Erzurum Mahalli Basını Üzerine Uygulamalı bir Çalışma” Yüksek lisans Tezi olarak 1994 tarihinde sunulmuş. Aradan 30 yıl geçmiş, tez yeni eklemelerle 332 sayfalık eser, Erzurum Zafer Matbaası’nda 2024’de basılmış. Editörü, Doç. Dr. Ahmet Karakuş.
Esere önsözünü Erzurum Tarih Derneği Başkanı Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ömer Özden hocamız yazmış. Bingöl, eserini Erzurum Tarih Derneği ‘ne tahsisi ederek yayınlanmasına müsaade etmiş. Bu eserin yayın hayatına çıktığını rahmetli dostumuz Prof. Dr. Ali Kurt hocamız görseydi nasıl sevinir ve tebrik ederdi.
Öğrencilerime derslerde bazen yeri geldiğinde gazete okuyan kaç kişi tanırsınız? Ailenizde gazete okuyan kimse var mı? Evinizde takvim var mı? Bu sorularla ailenin hem kültür hayatını öğrenmek hem de teşvik içindi.
Takvim yaprakları sayfasından okuma yazma öğrenen az insanımız olmamıştır. Hatta yırtılan takvim sayfalarını eğer evde Kur’an-ı Kerim ve diğer kitaplar varsa arasında saklanırdı. Bilgi hazinesi görürlerdi.
Köylerde gazete okuyana rastlamak çok zordu. Günlük gazeteler bırakınız köy ve kasabaları ilçelere, vilayetlere bile nasıl geliyordu. Gazetelerin hem basımı hem dağıtımı ne zorluklarla yapılıyordu.
“Çağdaş insanın hayatında gazete mühim bir yer tutar”, der Mehmet Kaplan hocamız.
Gazete sözcüğü İtalyanca “gazzetta” sözcüğünün Türkçe söylenişidir. Eski dilde gazeteye Arapça “ceride” dendi. Osmanlı’da İngiliz asıllı William Churchill 31 Temmuz 1840 tarihinde “Ceride-i Havadis Gazetesi” adıyla Türkçe bir gazete çıkardı.
Gazete: Politika, ekonomi, kültür ve daha başka konularda haber ve bilgi vermek için yorumlu veya yorumsuz, her gün veya belirli zaman aralıklarıyla çıkarılan yayın.
Bingöl dostumun bu çalışması İletişim Fakültesi öğrencileri için bulunmaz bir bilgi hazinesi. Çalışmasını “basın emekçilerine” ithaf etmiş. Kendisi de “Erzurum Gazetesi’nin kurucu üyelerinden ve yazarlarından olduğundan basım hayatının çileli bir o kadar da zevkli bir iş olduğunu yakinen bilenlerden.
Gazeteci kimdir sorusuna cevap arayan Bingöl, Avrupa’da gazeteye olumlu ya da olumsuz bakan filozof ve aydın insanların yazılarından alıntılar yapar.
İhtilaller, iktidarlar, basına konan yasaklar, sansürler, anayasalar ve basın özgürlüğü gibi konuları gergef gergef işlenmiş.
Erzurum mahalli basın konusu Osmanlı döneminden alınarak günümüze kadar getirilmiş. Gazeteler hakkında geniş bilgiler verilmiştir.
Benim en çok dikkatimi celbeden gazete adları, siyasi parti adlarına benziyor. Gerek gazete gerek partiler kendilerine ad vermek istedikleri zaman ülkede olmasını istedikleri sözcükleri veriyorlar.
Albayrak, Millî mücadele dönemi vatanın kurtuluşu için bu ad verilmiş. Saday-ı Şark, Şarkın Sesi, Anadolu, Devrim, Ekspres, Hür Adalet, Milletin Sesi, Hür Söz, Hür Yol, Değişim, Halkın Sesi, Hakimiyet, Hakikat, Şark Postası, Ufuk, Son Söz, Kurtuluş, Demokrat Doğu, Demokrat Erzurum gibi.
Bu adlara bakınca cumhuriyeti kuran Erzurum basını; cumhuriyete, demokrasiye, hürriyete, inkılap, hak ve hakikate sahip olmak ve yaşatmak istemektedir. İlçelerde de gazetelerin kendi adlarıyla yayınlandığına şahit olmaktayız. Tortum, Şenkaya ve Aşkale gibi.
Bu kadar gazete nasıl ve hangi matbaalarda hangi matbaa makinasıyla basılıp yayın hayatına çıktı. Nüsha örnekleri nasıldı. Günlük mü haftalık mı, aylık mı, kimler tarafından kaç adet yayınlandı, hangi zorluklarla yayın hayatlarını sürdürdü ya da sürdüremedi gibi sorulara cevap bu kıymetli eserde bulabilmekteyiz.
Erzurum kültür ve basın hayatındaki sorulara cevap bulduğumuz bir eser.
Okuyucusu bol olsun.