Dünyada Bolivya’nın başkenti La Paz’dan (3500 metre) sonra rakım olarak en yüksekte kurulan en fazla nüfusa sahip ikinci büyükşehir Erzurum’dur. (1853 metre). İşte bu yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlı olan Anadolu’nun zirvesindeki Erzurum’da kış günlerini hesaplamanın tek yolu halk takvimini bilmektir. İklimler hakkında hiçbir zaman şaşmayan halk takvimi, (Dede hesabı) bugün kullandığımız Miladi takvimden 13 gün geriden gelir.
Tarih boyunca ecdadımız; 12 hayvanlı, Celali, Rumi, Hicri ve Miladi takvimleri kullanmıştır. Bu takvimler de şaşmaz. (Misal vermek gerekirse, 12 hayvanlı Türk takvimine göre; 2020 yılı Fare yılı ve Zatülcenb yani salgın yılı. İçerisinde bulunduğumuz 2021 yılı ise Sığır yılı. Ve bu yıl da savaş yılı) Bu takvimlerin dışında tecrübe ve deneyimlerle hazırlanmış yöresel takvimlerde vardır. Erzurum halk takvimi de hiç yanılmayan takvimdir. Gençler pek bilmese de yaşlıların halen daha kullandığı takvimdir. Bu takvime göre, Erzurum’da Kış için sayılı günler 14 Kasım’da başlar, Nisan sonunda biter.
14 Kasım’da (Koç katımı) havalar soğusa da kış hemen gelmez. Ekim sonunda başlayıp Kasım ayında da devam eden ‘’Pastırma yazı’’ sürpriz günlerdir. Bu günlerin ardından ikinci sürpriz ise Tamburoğlu yazıdır. 1 Aralık geldiğinde kış artık başlar. Zemheri veya kara kış 22 Aralık-31 Ocak arasındadır. Çok şiddetli soğuklar bu dönemdedir. Yeterince kar yağmamasından kaynaklanan kuru soğuklar kara kış diye adlandırılır. (Yani miladi takvim bugün 12 Şubat’ı gösterse de halk takviminde tarih 30 Ocak’tır).
Takvimler Şubat ayını gösterdiğinde tüm zamanlardan daha fazla kar düşer Erzurum’a. Cücük olarak adlandırılan bu ay oldukça soğuk geçer. Baharın müjdecisi cemre 20 Şubat’ta havaya, 27 Şubat’ta suya, 6 Mart’ta toprağa düşse de daha Mart ayında leyleğin karı vardır. Bu yağışla hava biraz yumuşar. Sonrasında ‘’Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır’’ denilen koca karı soğukları başlar. Bu dönemde yola çıkan ölürse, imansız gitti denilir. 16 Nisan’da Camış kıran soğukları çok meşhurdur. Kasım ayında başlayan sayılı günler Nisan sonunda sona erer. Mayıs ayına ayların gelini denilir.
Her ne kadar eski Kış’lar olmasa da bizim memlekete bahar kolay kolay gelmez. Şairin (Nazım Hikmet) dediği gibi;
Erzurum’un kışı zorludur balam,
Buz tutar yiğitlerin bıyığı,
Erzurum’da kaskatı, dimdik ölür adam
Kabul etmez yılgınlığı…
