İnsanın en temel ihtiyacı olan tuvalet ihtiyacını giderme sorunu da insanlığın uğraştığı en temel sorunlardan biridir. Nüfus arttıkça kanalizasyon sorunu ortaya çıktı. Bir mühendislik dalına ihtiyaç duyuldu. Kanalizasyonla atıklar nereye verilecek dendi. Bu sefer de çevre sorunlarıyla baş etmemiz için çevre mühendisliği işe koyuldu.

            Her kültür çevresi insanın ihtiyacının giderildiği yerin adını ve temizlenme biçimini yaratmıştır. Sıkça kullandığımız adlar ve aletler şunlar: Yüz numara, hela, ayak yolu, pey, tuvalet, w.c, ördek, klozet, pisuar, lazımlık, abdesthane, hacethane, abdestlik, abdest tenekesi, lavabo ve oturak gibi.

            Kullandığımız bu adlara bakınca Batı’dan etkilendiğimiz ve temizlik konusunda onlara muhtaç olduğumuz ortaya çıkıyor.

            Fransa, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Almanya gibi ülkeler tuvalet sanayisinde önemli adımlar atarak onun endüstrisini kurarak büyük ekonomik girdiler kazandılar ve kültürlerini taşıdılar.  Asya’nın bu alanda en titiz toplumu Japonya’dır.

            Sefalet yuvası olan ve bulaşıcı hastalıkların taşınmasına sebep olan helalarımız fayanslı,  suyu bulunan ve kağıt kullanılan duruma yüzyılları aşarak geldi. Bu değişim iç istekler ve zorlamalar sonucu değil, dış zorlamalar sonucu oldu. Turizm sektörü tuvaletlerimizin bu hale gelmesinde önderlik etti.

            Erzurum İmam Hatip lisesinde öğretmenler tuvaletine tuvalet kağıdının koyulmasını müdür beyden rica ettim. Sağ olsun o da tuvalet kağıdı taktırdı. Bu sefer öğretmenler kantininde kağıtla silinmemin dinen caiz olup olmadığı tartışmasını yaşadık! Ben de kızdım. Hala taşla silinmeyi dinin emri mi sayalım.  Çok şükür imkanlarımız bollaştı.  Elimiz kıçımızdan çekelim dedim.

            Kayseri Yıldırım Beyazıt İlköğretim Okulu müdürlüğüm sırasında Melikgazi Kaymakamı Mehmet Güler Okulu ziyarete geldi. Ayağından sıkıntısı vardı. “Dur, yukarı çıkmadan şu tuvaletleri bir göreyim, müdür odasının mefruşatı değil, tuvaletler bir medeniyetin göstergesidir” dedi.

            Tuvaletlerin parasız olduğu kentlerimizden birisi Kayseri’dir. Belediyelerimiz tuvaletlerde oldukça yenilikler yaptılar. Yaşadığım ilçe olduğu için yakinen biliyorum Aziziye Belediyesi bir çok cami tuvaletlerini baştan aşağı onardı, sıcak su şofbenleri koydu. Bu çok güzel bir örnek.

            Palandöken kayak merkezinde tuvaletlerin olmaması eksikliğimizdir. Yine tüm ülkenin olduğu kadar bizim de eksikliğimiz kentimizde kadınlara ait olmayan, ya da az olan, olanların da açık ve temizliği tartışmalı olan tuvaletler sorunudur.  

            Bir litre sütün 1 lira olduğu ülkemizde yarım litre su 50 kuruş, paralı tuvaletler 1 lira.  Bunun izahı çok zor.

            Ey Erzurum’un yöneticileri tuvaletleri paralı yaparak kim zengin olmuş bir düşünün. Gelin Erzurum’umuzdan bu alışkanlığı kaldıralım. Kayseri’yi örnek alalım.

            Büyükşehir Belediyesi, Yakutiye medresesini önüne kapalı ve ısıtmalı kendi imkanlarıyla otobüs durağı yaptığı haberini gazeteden okudum. Çok mutlu oldum. Çünkü bu benim için yeni bir anlayışın habercisidir. Bizim medeniyetimiz eşya üzerinde icat edici, yapıcı değil, taklitçidir. Kullandığımız tüm eşyaya bakın bunların kaçını bir icat etmişiz. İcat etseydik hala tuvaletlerimiz ve temizlik anlayışımız üzerine konuşur muyduk? 

            Şarkışla’nın Konakyazı Köyüne 1978 yılında İmam Hatipliğe atandığımda köy camisinin tuvaleti yoktu. Hayatında kümes yapmamış olan ben, ilkelde olsa bir tuvalet yaptım. Bugün hala köylerde tuvaleti olmayan evlerimiz var. Yine en acı yanı köy okulların tuvaletleri ya yok ya da kullanılmamaktadır. Son sınıf öğretmen adaylarını staja götürdüğümüzde buna sıkça yüreğimiz yanarak şahit oluyoruz.

            Tuvaletlerimizin temiz olmasına halkımız yeterince titizlik gösteriyor mu? Şadırvanlarımızda abdest alırken burun temizleme alışkanlığımız hiç de iç açıcı değil. Ya yerlere tükürmemize ne diyeceğiz. Sıvı sabun icat edilmemiş olsaydı nasıl temizlenirdik bilmem! Sosyoloji dersinde öğrencilerime sokakta bir günde burnunu karıştıran kaç kişi gördünüz ödevini verdim. Medenileşmemizde en etkin kurumlarımızın başında gelen asker ocağında bir genç teğmenimizin şu sözleri hala kulaklarımda o günkü gibi tazedir; “Medeni insan burnunu kimsenin yanında değil, kimsenin olmadığı yerde de karıştırmayan insandır.”derdi.