Kitap; Yüce yaratıcının Peygamberleri aracılığıyla insanlığın kurtuluş reçetelerini ihtiva eden emir ve tavsiyeler bütünü. Kelamı Kadim, en son kitap. Artık vahiy yoluyla kitap gelmeyecek ve temellerini Kur'an-ı Kerim belirleyecek.Peygamberimiz Hz. Muhammed Mustafa'dan sonra peygamber gelmeyecek öyleyse insanlık açılan bu kutlu yoldan giderek Allah'ın (C.C) "afaktaki ve enfüsteki" ayetlerini keşfedecek ve yazıya döküp konusuyla ilgili kitapları oluşturacak.
Keşfedilenler bazen fizik, kimya veya matematik olacaktır. Yerine göre hikaye, roman ve felsefik eserler olacaktır. İşte kitapçılar insanoğlu tarafından yazılan eserleri toplayıp okuyucusuyla buluşturan mekanlardır.
Kitapçılık eski bir meslektir. Ömürlerini bu işe hasretmiş nice kitapçılar gelip geçmiştir. Erzurum ölçeğinde 1870'lerde kitapçı dükkanı veya sahaf'a rastlıyoruz.Cumhuriyet döneminde ise İlim Ocağını saymazsak 1940'lara kadar kitapçı dükkanı ismine rastlamıyoruz. 1940'larda Erça Kitapeviyle birlikte o günlerde bir dükkan kayıtlara geçmiş onu 1946'da Okur Pazarı, 1947 yılında ise Kitapsarayı takip etmiştir.Tarihsel sıralamaya göre şehrimizde faaliyet gösteren kitapçı dükkanlarımız şunlar olmuştur
Erça Kitabevi: 1940’lar da Cumhuriyet caddesinde Caferiye Cami karşısında Sebahattin Solakoğlu ve Memduh Çalkavur ve İhsan Çalkavur kardeşler tarafından kuruldu. 1960'ların ortalarına kadar faaliyeti sürdürdüler. Erça kitapevinde her türlü kitap çeşitleri kırtasiye malzemesi , gazete ve mecmua satarak hizmetlerini devam ettirdiler.O yıllarda özellikle Varlık yayınları, Remzi Kitabevi yayınları çok satan kitapları Erça da satılırdı.
Okur Kitap Kırtasiye: 1946 yılında faaliyete başlayan Refik Köktürk o yıllarda kitap ve kırtasiye satmaya başladı ve halen Ulu cami karşısında aynı aile ticari geleneği sürdürürken bu sahanın eskileri olmaya devam etmektedirler.
Kitapsarayı: Vehip Atalay tarafından 1947 kurulan ve doğunun en büyük kitapevi unvanıyla hizmetlerini uzun yıllar sürdürdü. Aradığınız kitapların büyük bölümü özellikle o zaman için sol sayılabilecek kitaplar dahil olmak üzere dönemimin yayınları çoğunlukla bulunmaktaydı. O yıllarda sağ sayılabilecek kitap da yok sayılabilecek kadar azdı.1980'lerde Yakutiye Medresesi karşısındaki binaya Kitabevi nakledilerek okuyucuya hizmet vermeye devam etmektedir.
Alioğlu Kitapevi: Taş mağazaların aşağısında Kasımpaşa’da bulunuyordu. Sattığı eserler bakımından daha çok dini ağırlıklı eserler idi. İlmihal, Evliya Menkıbeleri, Kuran alfabesi, gibi eserler burada okuyucularıyla buluşuyordu. 1980'lerde İstanbul'a nakledilerek Erzurum'daki faaliyetleri de sonlanmış oluyordu.
Turgut Kitap Evi: Cumhuriyet caddesinde Caferiye cami karşısında ticari hayatını devam ettiriyor ve sosyal konuları içeren kitaplar satıyordu. Özellikle Varlı yayınları, Remzi Kitapevi yayınları ve diğer yayınlar ağırlıklıydı. Özellikle 1965-1985 yılları arasında faal bir yerdi.
Üniversite Kitapevi: Şimdilerde yeri yıkılan vakıfların dükkânlarında cadde üzerinde idi. 1960'larda faaliyete geçmişti. Daha çok üniversite öğrencilerine ders kitabı ve birazda kurgu roman türü eserler satarlardı. Entelektüel birikimi vardı. Sol yayınlar bir ara ağırlıktaydı. İbrahim Kuzulugil'in işlettiği kitapevi 1977’de kapatıldı.
Yıldız Kitapevi: Cumhuriyet caddesinde kitap satmaya çalışan bir konumdaydı. Burada var olan yayınlardan kitapları satardı. Özellikle Remzi Kitabevi yayınları, Varlık yayınları rafları doldururdu. Yıldız kitapevi 1980'lerin ortasında şehirden göçenlerden oldu.
Yeni Asya Kitapevi, Kültür Eğitim Vakfı: Yayınları zayıftı. Taş Han zemin katta faaliyetini sürdürürdü. Ancak çok yakın tanıyanlar giderdi. Tarihin Şeref Levhaları, Minyeli Abdullah romanı Ölüler diriliyor el broşürleri, Yavuz Bahadır roman serisi en çok sattığı kitaplar arasında idi. 1980 sonrası Yeni Asya Kitapevi müntesipleri Kültür Eğitim Vakfını kurdular. Peşine Vakfın hizmet binasında Kültür Eğitim Yayın Evi ve Kitapçı mağazasını açtılar. Halen aynı yerde hizmetlerini sürdürmekte olup son derce zengin kitap çeşidi bulundurmaktadırlar.
Aziziye Kitapevi: 1971 yılında bir gurup üniversite öğrencisinin kolektif olarak kurdukları daha çok hizmet amaçlı bir Kitabevi idi. Arı Sinamsının giriş kapısının koridorunda çalışırken Daha sonra şimdiki Tek no-sa’nın olduğu yere taşındı. Kitap okuyucusu bakımından fevkalade idi. Özellikle üniversite öğrencileri kitap alırdı. Sosyal, tarihi, Masonlarla ilgili kitaplar, Cevat Rıfat Atillahan’ın kitapları burada okuyucusuyla buluşurdu. Zekai Konrapa’nın Peygamberimiz Adlı eseri ve Ömer Nesefi’nin Akaid adlı eseri en çok satanlar listesindeydi. 1980'de faaliyetlerini sonlandırdı.
Dergâh kitapevi: Lalapaşa Cami ile Yakutiye medresesi arasında taş binanın altında ve doğu sinemasının üzerinde faaliyetini devam ettiriyordu. O yıllar Dergâh yayınları bir hayli kitap basıyor ve okuyucusuyla burada buluşturuyordu. Hareket dergisi ve Dergâh dergisi burada satılmaktaydı.Bir ara Rüstem Paşa Bedesteninde kitapları okuyucusuyla buluşturdu. Nurettin Topçu’nun kitapları en çok okunanlar arasında idi.
Nurhat Kitapevi: 1973 yılında Yeni kapıda kurulmuş daha çok kırtasiye ağırlıklı bir kitap eviydi. Burada öyle çok ciddi eser yoktu.Asıl kurucu sahibi kitapevini 1990'larda devir ederek şehirden ayrıldı Kitapevini devir alanlarda Terminal caddesinde şube açarak faaliyetlerini artırdılar.
Akay kitapevi:Cumhuriyet caddesinde bulunuyor daha çok fikir ve liberal ağırlıklı eserleri okuyucusuyla buluşturuyordu.1990'larda el değiştirerek şimdiki sahiplerine geçti. Yeni sahipleri de Yenişehir I. marketlere taşınıp faaliyetlerini burada devam ettirmektedirler.
Ülke Kitap kırtasiye: Nurettin Topçu hocaya bağlı bir gurup genç insanın kurduğu ve doğu sineması civarında hizmet vermiş bir yer idi.
Üniversite Kitapevi: 1960-1978 arası faaliyet gösteren kitapevinin sahibi İbrahim Kuzulugil idi. Cumhuriyet caddesinde çok renkli , çok çeşitli, birazda sol içerikli kitapların satıldığı mekandı. Ne yazık ki o günlerin modası olan taşlama, camlarını kırma gibi eylemlerden çok etkilendi ve İstanbul'a göç edenlerden oldu.
Anda Dağıtım:Özellikle 1970-1985 yılları arasında faaliyet göstermiş sonrasında kapanmış bir kitap dağıtım merkeziydi.
Kit-mar: Başlangıçta Erzincan kapısındaki ara sokakta Tuba Kitapevinde kitap satışına Yasin Şor ve arkadaşları başlamıştı. Özellikle 1980 sonrasında ziyaretçileri bir hayli fazlaydı. 1995'lerden sonra kurulan ve adını Kit-mar olarak değiştiren bir büyük organizasyonla çaykara caddesinde kapılarını okuyucularına açtılar. Halen aynı yede hizmete devam eden çok ortaklı bu güzide yer müşterilerine hizmet vermektedir.
Bilgi Kitap Kırtasiye: 1980'lerin ortasında Cumhuriyet Lisesinin karşısında faaliyete başlayan mütevazi kitapçı dükkanı bugün bölgemize kitap kırtasiye dağıtan bir konuma yükselmiş, ticari faaliyetlerini sürdürmektedir.
Tek yay, Üniversite, Itır Kitabevi: 1987'lerin ortalarında kurulmuş, Aşağı Mumcuda faaliyetini sürdürdükten sonra , Kızılay iş merkezine taşınmış uzun yıllar faaliyet gösterdikten sonra Mahmut Balcı kitapevini Harun Kazana devir etmiş, Harun Kazanda alınca isim değişikliği yapmış ve adını Itır Kitabevi olarak değiştirmiş halen aynı yederde faaliyetini sürdürmektedir.
NTİ Kitapevi: Şehrimizde 1990'larda kurulmuş önemli bir müşteri kesimine sahip bir kitapevimizdir. Daha çok Üniversite sınavlarına yönelik ve dini boyutlu kitapları satan bir yerdir.
Şüphesiz bunların dışında; Çifte Minarelerin karşısında Hasan Vural'ın işlettiği İslam Kitapevi,Murt Paşa Cami Karşısında Murat Kitap evi, yine Erzincan Kapıda Bahri Korucu kitapevi, Doğuş Kitapevi, Çağrı Kitap Kırtasiye adlarını tam bilmediğim başka kitap evleri de şehrimizde hizmet vermiş bir kısmı zamanla kapanmış veya başka yerlere nakletmiş olabilirler. Ne olursa olsun bu müessesler şehrimize hizmet vermiş vermeye de devam ediyorlar.
