Matematikte, fizikte, edebiyatta, müzikte velhasıl terzilik gibi birçok alanda ölçü kullanılır.
Ahlakta, dinde, metafizikte, sanatta ve felsefede de ölçülü olmak değerli bulunur.
Evren bir ölçü işidir. Evrene ait olan insan da her şeyin ölçüsüdür.
Bu nedenle büyük bilgeler, bilginler, edipler hayatta ölçülü olmak üzerinde çok durmuşlardır. Sağlıkta, yiyip-içmekte kısaca tüm davranışlarda aşırıya gitmemek ölçülü olmak istenmiştir.
İlahi buyruk da ölçülü olmamızı istemektedir: “Eli boynuna bağlıymış gibi cimri olma! Elini büsbütün açıp israfa da kaçma!..” (el-İsrâ, 29)
“Onlar verdikleri zaman israf etmezler; cimrilik de etmezler; ikisi ortası bir yol tutarlar.” (el-Furkân, 67)
Rodoslu bilge Kleobulos ölçülü olmaya başa koyarak der ki: “Ölçü en iyi şeydir. Babayı saymak gerek. Dinlemeyi sevmeli, gevezeliği değil. Hazza hükmetmeli. Zorla hiçbir şey yapmamalı. Çocuklar eğitilmeli.”
Solonda aynı görüştedir: “Hiçbir şeyde aşırı olma “ölçülü kal”. Keder doğuran hazdan kaç. Çabuk dost edinme, edindiklerini de çabuk gözünden düşürme. Yurttaşlarına, en hoşlarına gideni değil, en iyiyi söyle.”
Ispartalı Khilon da: “Tutkularını dizginle, ölçülü ol” der. “Dostlarının iyi günlerine yavaş yavaş git, kötü günlerine koşa koşa. Kendinden yaşlıya saygı göster, kanunlara uy, haksızlığa uğrarsan barış. İnsan olduğunu bil.”
Lesbos’lu Pittakos da: “Uygun zamanı kolla, ölçüyü göz önünde tut. Başkasına hoş görmediğinin başkasına yapma. Bahtsızları ayıplama, çünkü tanrıların öfkesine uğramışlardır. Bir kimseyi affeden onun üzerine yükselir, ondan öç alansa onun haline düşer.” der.
Priene’li Bias ölçüyü kaçırma der: “Çok dinle, yerinde konuş, ölçüyü kaçırma. İnsanların çoğu kötüdür. İşe yavaş giriş, başladıktan sonra sıkı sarıl. Çabuk konuşmaktan sakın, yanılırsın. Yaptığını düşün güzellikle al, zorlayarak değil.”
Periandros da: “Bahtlılıkta/talihlilikte ölçülü ol, bahtsızlıkta düşünceli. Atılganlık aldatıcı şeydir. Sessizlik en güzel şeydir.” görüşündedir.
Miletli Thales de: “ Ölçülü ol. Kötü yoldan zengin olma. Babadan kötü şeyi kapma. Kefaletin yoldaşı felakettir. Ana-Babana ne etmişsen çocuklarından onu bekle. Kendini dizginleyememek kadar kötü bir şey yok.” anlayışındadır.
Plotinos’a göre varlığın ilkesi tektir. “Bu ilke, Tanrı’dır. Tanrı, kendisi hiçbir şey olmadığı halde, her şeyin ölçüsüdür.
Erdeme üç yoldan gidilir: sanat, sevgi ve felsefe yoluyla. İnsan ancak bu yollardan giderek Tanrıya benzeyebilir.”
Sokrates de ölçülü olmayı salık verir: “Erdemin ölçüsü adalet, bilgelik aklın adaletidir. Cesaret aklın adaletidir. Ölçülülük duyuların adaletidir.”
İbn Miskeveyh de hikmet, iffet, şecaat ve adalet erdemlerinde ölçülü olmayı öğütler. Bu erdemlerin yani hikmetin zıddı bilgisizlik, iffetin zıddı aç gözlülük, utanmazlık, şecaatin zıddı korkaklık, adaletin zıddı haksızlıktır.
Hikmet’in ölçüsü: sefihlik ve aptallık arasında orta yoldur.
İffetin ölçüsü: hayâsızlık ve bönlük arasında orta yoldur.
Yiğitliğin ölçüsü: korkaklık ve köpürmenin arasındaki orta yoldur.
Cömertliğe gelince onun ölçüsü de: savurganlık ve cimrilik arasındaki orta yoldur.
Adaletin ölçüsü ise: haksızlık etme ve haksızlığa uğrama arasında bulunmaktır. Ne haksızlık et, ne de haksızlığa uğramaya rıza göster.
Sanırım Kuran’ın ve bilgelerin ölçülü olma çabaları hayatımızda bir anlam bulur da daha erdemli ve daha mutlu bir insan ve bir millet olarak yaşarız.
Not: Yakın zamanda ülkemizde gerçekleşen bunca felaketlerde vefat edenlere rahmet diliyor, milletimizin başı sağ olsun diyorum.