Maliye vergi toplarken hukuka aykırı davranışları nedeniyle yalnızca para kazananlara ceza kesen bir kurum değildir. Çünkü vergi cezaları aynı zamanda vergi ödevini yerine getirmeyenler içinde uygulanan yaptırımları içermektedir. Örneğin alış veriş sırasında aldığı bir “elbisenin” parasını verdikten sonra o paranın karşı tarafa geçtiğini gösteren belge niteliğinde olan fiş, fatura vb belgenin tüketici tarafından da alınması bir vergi ödevdir.
Aksi bir durumda yani aldığı bir malın parasal göstergesi olan belgeyi almayan tüketiciye de devlet sorumluluk yüklemiş ve cezai yaptırımlar getirmiştir.
Bu fiiller ve cezaları başlıca Vergi Usul Kanununda (VUK) belirtilmiştir. Bunlar “özel usulsüzlük” olarak adlandırılmıştır.
Özel usulsüzlük cezaları VUK’da belirlenmiş olmakla birlikte bu cezalar her yıl yeniden değerleme oranında artmakta ve bu şekilde belirlenen miktarlar, Bakanlar Kurulu tarafından maddede belirlenen sınırlar içinde arttırılıp, azaltabilmektedir.
Özel usulsüzlük cezaları kayıt dışı ekonominin önlenmesi açısından taşıdığı önem nedeniyle, mükellefleri vergi idaresiyle en çok karşı karşıya getiren hukuka aykırı fiilleri barındıran bir vergi kabahatidir.
Özel usulsüzlük cezalarının uygulanmasıyla ilgili olarak birçok olayın vergi yargısına intikal ettiği, diğer bir ifadeyle çok sayıda vergi uyuşmazlığı bulunduğu görülmektedir. Bu konuda alacaklı(devlet) ve borçlu(mükellef) açısından da, yargı kararlarının hükümleri uygulamaya yönelik belirleyici olmaktadır.
Bazı özel usulsüzlükler üç ana grupta düzenlenmiştir. Bunlar;
a) Fatura ve benzeri evrak verilmemesi ve alınmaması ile diğer şekil ve usul hükümlerine uyulmaması (m.353)
b) Damga Vergisinde (m.355)
c) Bilgi vermekten çekinenler ile 256 , 257 ve mükerrer 257 . madde hükmüne uymayanlar için verilecek ceza (mük.m.355).
Vergi Usul Kanunu’nun 353. maddesinde düzenlenmiş olan başlıca özel usulsüzlük fiilleri ve bu fiillere uygulanacak cezalara baktığımızda;
1. Verilmesi ve alınması icabeden fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarının verilmemesi, alınmaması veya düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için özel usulsüzlük cezası kesilir.
2. Perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihazla verilen fiş, giriş ve yolcu taşıma bileti, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listesi ile Maliye Bakanlığınca düzenlenme zorunluluğu getirilen belgelerin; düzenlenmediğinin, kullanılmadığının, bulundurulmadığının, düzenlenen belgelerin aslı ile örneğinde farklı meblağlara yer verildiğinin veya gerçeğe aykırı olarak düzenlendiğinin tespiti halinde, her bir belge için özel usulsüzlük cezası kesilir.
3. Vergi Usul Kanununun 232. maddesinin birinci fıkrasının 1 ila 5 numaralı bentlerinde sayılanlar dışında kalan kişilerin fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihaz fişi ve giriş ve yolcu taşıma biletlerini almadıklarının tespit edilmesi halinde, bunlara bu maddenin 2 numaralı bendinde belirtilen cezanın beşte biri kadar özel usulsüzlük cezası kesilir.
4. Günlük kasa defteri, günlük perakende satış ve hâsılat defteri ile Maliye Bakanlığınca tutulma ve günü gününe kayıt edilme mecburiyeti getirilen defterlerin; işyerinde bulundurulmaması, bu defterlere yazılması gereken işlemlerin günü gününe deftere kayıt edilmemesi veya yoklama ve incelemeye yetkili olanlara istendiğinde ibraz edilmemesi halleri ile vergi kanunlarının uygulanması bakımından levha bulundurma veya asma zorunluluğu bulunan mükelleflerin bu zorunluluğa uymamaları halinde her tespit için özel usulsüzlük cezası kesilir.
5. Bu Kanuna göre belirlenen muhasebe standartlarına, tek düzen hesap planına ve malî tablolara ilişkin usul ve esaslar ile muhasebeye yönelik bilgisayar programlarının üretilmesine ve kullanılmasına ilişkin kural ve standartlara uymayanlara özel usulsüzlük cezası kesilir.
6. Belge basımı ile ilgili bildirim görevini tamamen veya kısmen yerine getirmeyen matbaa işletmecilerine özel usulsüzlük cezası kesilir.
Bu maddede yazılı usulsüzlükler sonucunda vergi ziyaı da meydana geldiği takdirde bu ziyaın gerektirdiği vergi cezaları ayrıca kesilir ve bu cezalar hakkında 336. madde hükmü uygulanmaz. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.
7. Bu Kanunun 127, maddesinin (d) bendi uyarınca Maliye Bakanlığının özel işaretli görevlisinin ikazına rağmen durdurmayan aracın sahibi adına özel usulsüzlük cezası kesilir.
8. 4358 sayılı Kanun uyarınca işlemlerinde vergi kimlik numarası kullanma zorunluluğu getirilen kurum ve kuruluşlardan yaptıkları işlemlere ilişkin bildirimleri Maliye Bakanlığının belirleyeceği standartlarda, araçlarla (yazı, manyetik ortam, disket, mikro film, mikro fiş gibi) ve zamanlarda yerine getirmeyenler hakkında özel usulsüzlük cezası kesilir. Ceza kesilenler, ödedikleri ceza için fiilleri ile ceza kesilmesine neden olan kişilere rücu edebilirler.
Görüldüğü üzere Kanunda bahsi geçen fiiller günlük hayatımızda bir çok kişinin karşı karşıya kalma ihtimalinin olduğu cezai davranışlardan meydana gelmektedir. Bu nedenle Maliye ile parasal bir ceza nedeniyle karşılaşmamak için daha dikkatli olunması gerekmektedir.
