Osmanlını son dönemlerinde Çanakkale Boğazı tahkim edilmiş, boğazın muhtelif yerlerine tabyalar yapılmış adlarını devrin padişah isimlerinden almış ve Birinci Dünya savaşında destan yazan Mehmetçikler tarafından bütün dünyaya Çanakkale geçilmez dedirtmiştir.
İşte Erzurum'un Çanakkale ile ilgili benzerliği burada başlamakta ikisi de kilit rolü üstlenmektedirler. Öyle değilmi Mecidiye, Hamidiye, Aziziye tabyaları aynı isimlerle alılmaktadır. Tek Farkları Erzurum'daki tabyalar mekan olarak büyüktür.
Böyle muazzam savunma hattında görev alanlardan biriside Edirne Müdafii Şükrü Paşadır. Ancak Şükrü Paşa savaşta değil II. Meşrutiyetin ilanından sonra Ferikliğe yükseltilmiş ve Çanakkale Boğazı Muhafızlığına tayin edilmiştir. Şükrü Paşa 1912 yılına kadar bu görevini sürdürmüş ve Balkan savaşı çıkınca Edirne savunması için buraya gönderilmiştir.
Planları önceden hazırlanmış, paylaşılacak topraklar belirlenmiş, yıkılacak imparatorluklar hedef seçilmiş “bir damla petrolün bir damla kandan” önemli olduğu vurgulanmış ve yirmi milyondan fazla insanın can verdiği; Saraybosnada Sırplı Prensin öldürülmesiyle başlayan dünyayı alev ve ateşe atan Birinci Dünya Savaşı 1914 yılında başladığında Erzurum'dan bölgeye asker sevk edilmiştir..
Almanya, Avusturya Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu bir cephe, İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya bir cephede yer alarak savaştılar. Osmanlı İmparatorluğu 3 kıta, yedi cephede savaştı. 2 milyondan fazla şehit verdi. 9 milyon kilometre kare toprak kaybına uğradı. Kayıplarımız hadsiz ve hesapsızdı. Savaşın başlarında kazandığımız Kutul- Amere, Çanakkale savaşları var ki dünya tarihine kahraman Mehmetlerimiz tarafından kanla yazıldı.
Abdülhamit Han’ın uzun çabalarıyla yetiştirdiği üniversiteli, liseli gençlerden kurulu bir okumuşlar sınıfının vatan müdafaası uğrunda tüketildiği bir savaştı. Dile kolay toplam kaybımız Çanakkale’de 255.000 idi. Çanakkale’de savaşan, şehit düşen, esir düşen ve gazilerimiz bütün imparatorluk coğrafyasından gelmiş canlarını ortaya koymuşlardı.
Bu savaşta her yerden olduğu gibi Erzurum’dan da gidip savaşanların sayısı da binleri bulurken Çanakkale’de şehit düşen askerlerimizin sayısı da 937 civarında idi. Çanakkale komutanlığının verilerine göre bu savaşta en çok Kastamonulu sonrada Erzurumlular kayıp vermişlerdir.
TRT Çanakkale ile ilgili bir belgesel hazırlarken Erzurum’a geldiler. Aradıkları Çanakkale’de savaşanların ikinci veya üçüncü kuşaktan akrabalarıyla söyleşi yapıp yayınlamaktı. Ancak o günlerde ne yazık ki bu isimleri bulamadık. Geçen zaman içinde sorup araştırmalarım sonucu şehit olan birkaç Erzurumlunun ismini bulabildim. Bu isimler
Pasinler nüfusuna kayıtlı Rıza oğlu 1892 doğumlu Durak, Tekman nüfusuna kayıtlı Mehmet oğlu Halil, Merkez nüfusuna kayıtlı 1890 doğumlu Aziz oğlu Coşkun, Hınıs nüfusuna kayıtlı 1890 doğumlu Mehmet oğlu Halil, Aşkale nüfusuna kayıtlı 1886 doğumlu Halil oğlu Ali, Tortum nüfusuna kayıtlı Ahmet Oğlu 1890 doğumlu Ali, Erzurum Nüfusuna kayıtlı Abdullah Oğlu 1893 doğumlu Ali, Hasankale doğumlu Hafız Faruk Kaleli Efendi, Erzurum doğumlu Reşit oğlu 1890 doğumlu Süreyya Resuloğlu, Erzurum Erinkar köyü doğumlu 1894 doğumlu Salim Hanılcı, Yerlisu (Konk) köylü iki kardeş Hafız Muğdat kardeşi Mehmet Çavuş, Ömer Nasuhi Bilmenin kardeşi İbrahim Ruhi, Tepe köylü iki kardeş , Erzurum Tortum 1890 doğumlu Ahmet Oğlu Ali , 1893 Erzurum Abdullahoğlu Ali, Olur ilçesi Altunkaya köyü 1308 doğumlu Hüseyin oğlu Burhan Piyade er rütbesi ile savaşmış Domuzderesi mevkiinde 9/5/1331 tarihinde şehit düşmüştür. Erzurumlu bir ailenin çocuğu olan Fazıl Say, Maarif Vekaleti’nin siparişi üzerine yazdığı ders kitaplarıyla tanınmış bir matematikçiliğinin yanında Çanakkale'de savaşmış bir Erzurumlu olmasıyla da ünlü olmuştu.
Süreyya Resuloğlu 1890 Erzurum doğumlu Reşit oğlu Süreyya Resuloğlu Çanakkale savaşında topçu çavuşu olarak savaşmış ,Ömer Nasuhi Bilmenin kardeşi İbrahim Ruhi (Yümni), Cumhurbaşkanlarımızdan olan Cemal Gürsel Paşa'da Çanakkale'de teğmen rütbesiyle savaşanlardandı.