Kâzım Karabekir'in öncülüğüyle kurulan İş Ocağı veya ilerleyen yıllardaki ismiyle Silah Fabrikası, 1938 yılında Gölbaşı'nda hizmete giren Doğu Kiremit ve Tuğla fabrikası, 1933 yılında üretime önce Çırçır mahallesinde başlayıp, ilerleyen yıllar Yenişehir üst yolda hizmetini devam ettiren Baltacıoğlu deri fabrikası, 1946 yılında üretime başlayan Palandöken, 1947 yılında çarkları dönmeye başlayan Aziziye, 1950'lerde hizmete giren Polat Un Fabrikaları şehrin ve bölgenin ihtiyaçlarına cevap veren kuruluşlarımızdı.
10'dan fazla pastırma imalathanesi, 7 sabun fabrikası, Demiryolu fabrikası, il genelinde 1500 civarındaki su değirmeni un fabrikası görmekteyken 1927 yılında boğaz mevkisinde İbrahim Efendi tarafından kurulan un fabrikası dönemlerinde önemli ihtiyaçlara cevap vermişlerdi.
Erzurumlu müteşebbisler tarafından özel sektör mantığıyla kurulan; Aşkale, Balkaya, İspir ve Oltu kömür işletmeleri hür teşebbüsün nasıl çalıştığının örnekleriydiler.
Ülker bisküvi fabrikalarıyla aynı yıllarda üretime başlayan Kasımoğlu ve Ülke Bisküvi fabrikaları, 1961 yılında temeli atılıp 1963 yılında üretime başlayan Erzurum Yem Fabrikası, 1957 yılında bölgenin ayakkabı ihtiyacını karşılamak için kurulan ve devamında motorlu araçların lastiklerini üreten Cihan Lastik Fabrikası, 1962 yılında hizmete açılan Baltacıoğlu Ayakkabı Fabrikası, Tuzcukaya ayakkabı atölyeleri, 1962 yılında Hasankale yolu üzerinde kurulan Pasinler Tuğla ve Kiremit Fabrikası, kömür ocaklarından çıkarılan kömür tozlarının değerlendirilerek bölgenin ihtiyacı için yumurta kömür imal eden Biriket Kömür Fabrikası, 1960'larda Aşkale'de kurulan Daphan Un Fabrikası 80'lerin sonlarına kadar hizmet eden endüstri kuruluşlarıydılar.
1974 yılında kurulan Tarım Aletleri Fabrikası, 1975'lerde yapılan Tortum Yapağı Fabrikası, Erzurum Elektronik Fabrikası Dumlu Yapağı Fabrikası, 1970 yılında Ilıcada Kurulan Süt Fabrikası, Ilıca'da kurulan Doyasan Yağ Fabrikası, Kandilli'de kurulan Köy-tür Tavukçuluk Et Entegre tesisleri, Kale İplik Fabrikası, Turalıoğlu Galvanizli Saç Fabrikası, 1950'de kurulan Erzurum Konserve Fabrikası'nın yanında 1953 yılında hizmete giren ve günümüzde minimum üretim gerçekleştiren Et Kombinası ve entegre tesisleri, 1970lerin sonlarında giren Et-san, Göncüoğlu, Orallar, Yükseller et kombinaları sanayileşmenin birer göstergesiydiler.
1956 yılında büyük umutlarla kurulan Ilıca Şeker Fabrikası, 1969 yılında kurulan Erzurum'un yüz akı Aşkale Çimento Fabrikası, Bayramoğlu Yem ve Un Fabrikası, Beşler Un ve Yem Fabrikası, Pasinler Bims Fabrikası, Aşkale Strafor Fabrikası, Aşkale ABS alçı Fabrikası, Aşkale Krom işleme Fabrikası, Erzurum'un dününde katma değer üreten fabrikalarımızdı.
Bunlara ilaveten TESTAŞ Türkiye Elektronik Sanayi Fabrikası, Tortum Şayak Fabrikası, Dumlu Yapağı Fabrikaları da üretim geçemeden sebebi bilinmeden kapanan sanayi tesislerimizdi. Ilıca yolunda kurulmuş , üretim yapmış, Tarım Aletleri Fabrikası da kapanan sanayi tesisimiz olmuştu.
Son yetmiş yıldır kurulan fakat kapanan sanayi tesislerimiz, sanayiye yönelik üreten atölyelerimizin birer, ikişer kapanması şehrin geleceğine de kötü örnek olmuştur.
Erzurum'da gelen giden bu şehirde sanayi olma demeleri işin tuzu biberi olmuştur.
Sonuç olarak şehrin makus talihini yenmek için yeni bir zihniyet yeni bir anlayış, yeni stratejiler üreterek üretime yönelik çalışmaları başlatırken, işsizliğe çare olacak ve 2000 yılındaki nüfusu 937.000 olan şehrin nüfusu 765.000'lerden tekrar yükselişe geçsin.
Netice olarak söz değil, nutuk değil çözüm bekleyen bir şehrin olmasını dilemekteyim.