Kaç konsolosluk vardı? İngilizler neden ilgilendi? Orduya uçak bağışlayan kimdi? Ne kadar Ermeni vardı? Çay neden çok içilir? İlk atlama kulesi neredeydi? Petrol var mı? İlk Yenişehir neredeydi? Kıtlama şeker neyin nesi? İlk at yarışı, ilk belediye otobüsü, ilk hastane, ilk doktor… Ve Erzurum ile ilgili daha yüzlerce sorunun cevabı… Belgelerle, Erzurum şehir arşivinde.
Atatürk’e suikastın belgesi çöpte, dış işlerinin çok gizli evrakı bakkalda bulundu. Türk Tarih Kurumu çöpe attığı arşivi, müzayededen topladı… Fransa’da 1790 yılında, İngiltere’de 1838’de, Almanya’da 1867'de, bizde ise 1785 yılında ilk arşiv kuruldu. 1931 yılında ise arşivlerimiz hurda kağıt diye Bulgaristan’a satıldı..! 1940’lı yıllarda 40 çuval dolusu belge, Erzurum’dan İstanbul’a kaçırıldı. Sadece üç çuvalı, getirilebildi. İşgaller sırasında Erzurum’dan çok sayıda belge Rusya’ya götürüldü, bir kısmı da İngiltere, Fransa, Almanya gibi ülkelere satıldı.
Her neyse, şehirlerle ilgili belgelerin, bir araya toplandığı mekânlara, şehir arşivi deniliyor. Nihayet, Erzurum’un da şehir arşivi oldu. 7 bin yıllık geçmişe sahip olan Erzurum’un şehir arşivinin mimarı Erzurum Teknik üniversitesi, rektör yardımcısı tarihçi Prof. Dr. Murat Küçükuğurlu’nun gayretleriyle hazırlanan arşiv müzede, insanlar hem çaylarını içip sohbetlerini yapabilecek, hem de Erzurum tarihine, şehrin hafızasına yolculuk yapabilecekler. Gelip görenlerde, bu şehrin boş olmadığını öğrenecekler.
Şehrin geçmişine ışık tutan, 100 binin üzerinde belge, doküman, fotoğraf, tarihi vesika. 100 ayrı konu başlığı altında bir araya getirildi. Osmanlı dönemindeki Erzurum, sanal turla dizayn edildi. Erzurum’un muhteşem maket ustası Doğan Hattatoğlu’nun, miniaerzurumu ile 1800’lü yıllardaki devasa Erzurum maketi de birkaç güne kadar şehir arşivinde olacak.
Dadaşlar diyarı Erzurum’un hafızası, Selçuklunun çifte minareli medresesiyle, Saltuklunun ulu camisinin tam karşısında, Bizans kalesinin bedenlerinde, cumhuriyeti kuran şehrin büyükşehir belediyesi tarafından restore edilen tarihi Erzurum konağında… Yani… Tarihin tam ortasında…