Devlete ödediğimiz paraların tümüne vergi demek doğru değildir. Aslına bakılırsa vergiye benzerlikleri olmasına rağmen “harç” gibi ödemelerin vergilerden özellikleri itibariyle farklılıkları vardır.
Harçlar, halkın genel yararına sunulan kamu hizmetlerinden özel olarak yararlananların bu hizmetlerden yararlanmaları karşılığında ödedikleri bedeller olarak tanımlanmaktadır.
Bu bedeller 492 sayılı Harçlar Kanununa göre farklı işlemler üzerinden tarifelere tabi tutulmaktadırlar.
Nedir bu harca tabi işlemler? Bakıldığında kanunda aşağıda yazılı olan işlemler üzerinden harç alındığı görülmektedir;
1. Yargı harçları,
2. Noter harçları,
3. Vergi Yargısı Harçları,
4. Tapu ve kadastro harçları,
5. Konsolosluk harçları,
6. Pasaport, ikamet tezkeresi, vize ve Dışişleri Bakanlığı tasdik harçları
7. Gemi ve liman harçları,
8. İmtiyazname, ruhsatname ve diploma harçları,
9. Trafik harçları.
Pasaport alan, dava açan, taşınmaz mal tapu siciline tescil ettiren veya sürücü belgesi alan kişilerin bu hizmetlerden yararlanırken ödedikleri bedeller ile Belediye Gelirleri Kanunu kapsamında ödenen, temizleme ve aydınlatma harcı, işgal harcı, tatil günlerinde çalışma ruhsatı harcı, kaynak suları harcı, tellallık harcı, hayvan kesimi muayene ve denetleme harcı, ölçü ve tartı aletleri muayene harcı, bina inşaat harcı gibi ödemeler harçlara örnek olarak gösterilebilir.
Harç ödenmesinde harcı ödeyen gerçek ve tüzel kişilerle, harcı alan devlet ya da yetkili organı arasındaki harçtan kaynaklanan ilişkide taraflar arasında yatay ilişki bulunmayıp, kamu hukuku kapsamında dikey bir ilişki bulunmaktadır. Yani taraflar eşit durumda değildir. Bunun yanında yüksek öğrenimde ödenen öğrenci katkı payı veya öğrenim ücreti olarak ödenen paralar, günlük hayatta harç olarak ifade edilse de, kanaatimizce bu ödemeleri harç olarak nitelendirmek mümkün değildir.
Zira harcı doğuran olay gerçekleştikten sonra, vadesinde ödenmezse, zora dayalı olarak tahsil edilir. Oysa öğrenci katkı payı veya öğrenim ücretlerinde böyle bir durum söz konusu değildir.
Harçlar, fiyatlarla vergiler arasında yer alan kamu gelirleridir.
Harçlar fiyatlara benzer çünkü karşılıklıdır. Harçlar yararlanılan hizmetin tam karşılığı olmayabilir. Ancak yararlanılan hizmetle ödenen bedel arasında bir orantılılık olması gerekir. Harçlar vergilerden iki yönden ayrılırlar. Birincisi vergi karşılıksız, harç ise karşılıklıdır.
İkincisi vergi mecburi, harç nispeten ihtiyaridir. (Bu ihtiyariliğin gerçekte var olmadığını dolayısıyla harçlarda da vergiler gibi cebriliğin geçerli olduğunu kabul eden görüşler de bulunmaktadır.)
Vergi bir kamusal yükümlülük olup, karşılıksızdır. Vergiyi ödeme gücü olan herkes öder.
Harçlar ise ihtiyari ve ödenen bedelin bir karşılığı vardır. Harç ödemek istemeyenler sunulan kamu hizmetlerinden özel olarak yararlanamaz.
Harçlarla ilgili iki önemli hususun da göz ardı edilmemesi gerekir. Bunlardan birincisi, harca
tabi bazı kamu hizmetlerinden yararlanabilmek için başvuru zorunluluğu bulunmadan harç ödenmesi zorunludur. Örneğin belediyelerin aldığı temizletme ve aydınlatma harçlarını kimse temizleme ve aydınlatma hizmetlerinden yararlanmak istemediği gerekçesiyle ödemekten kaçınamaz. Bu durumda harç ödenmesi zorunluluk halini alır. İkincisi, harca tabi kamu hizmetleri devletin tekelindedir. Söz konusu hizmetlerden yararlanmak isteyen devlete ya da yetkili organına başvurmak zorundadır.
Örneğin tapu ve kadastro harcı ödemek istemeyen kişinin gayrimenkul mal edinmemesi, ya da trafik harcı ödemek istemeyen bir kişinin sürücü belgesi almaması, araç kullanmaması, yine benzer şekilde pasaport harcı ödemek istemeyen bir kişinin yurt dışına çıkmaması gerekir. Oysa bu durumlar, kişisel özgürlükleri kısıtlayıcı ve sosyal yönden kişinin hapsi demektir. O halde harçlarla vergiler arasındaki temel farklılık yararlanılan hizmetle, ödenen harç arasında belli bir
karşılık bulunmasındadır.
Son olarak vurgulamak gerekir ki, ödenen harç kamu hizmetinin tam karşılığı ise fiyat, kamu hizmetinin bedelinin altında ise ödenen harçla kamu hizmetinin bedeli arasındaki fark bedavacılık, kamu hizmetinin bedelinden fazlaysa kamu hizmetinin bedelini asan kısmı karşılıksız kalacağından vergi niteliğini alır.
Anayasal açıdan da harçlar vergilerden ayrı olarak zikredilmesine rağmen uygulamada halk arasında harçlar vergiye benzetilmektedir. Bunun için yukarıda bahsi geçen özellikleri ödediğimiz paralar itibariyle sınıflandırdığımızda devlete ne ödediğimizi daha net bir şekilde bilebiliriz.