DURUM TESBİTİ
Savaşlar, göçler, gıdasızlık ve hastalıkların kol gezdiği 19. yüzyılın başlarında kurulan geç Cumhuriyet'te toplumun yarısından fazlası hasta ve sakattı. İyi beslenememe, doktorsuzluk, ilaçsızlık milletin belini büküyor, halkın taktığı adla ince hastalık, bilimsel adıyla Tüberküloz veya Verem kol geziyordu. Bunun için Verem yenilmeliydi. İnsanlar tedavi edilmeliydi. Devlet Sağlık Bakanlığı'na tam yetki vererek hastalıkla ciddi bir mücadele başlatmıştı.
Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfus 13 milyon civarıydı... 11 milyon kişi köyde yaşıyordu.... 40 bin köy vardı... 38 bin köyde okul yoktu. Traktör yoktu... Tarlalar karasabanla sürülüyordu.... Beş bin köyde sığır vebası vardı. Hayvanlar kırılıyor, insanlar ölüyordu.... İki milyon kişi sıtma, bir milyon kişi frengiydi, verem, tifüs, tifo salgını ile mücadele ediyordu... Üç milyon kişi trahomluydu, bebek ölüm oranı binde 480’di. Doğan iki bebekten biri ölüyordu. Memlekette tahmini 337 doktor, 60 eczacı bunlarında sadece 8’i Türk’tü. Diş hekimi sıfırdı.....! Dört hemşire vardı. 40 bin köy, sadece 136 ebe vardı. Ortalama ömür 40'a yakındı.....!
SANATORYUMLAR KURULUYOR
Böyle bir ortamda 1923-1937 yılları arasında Sağlık Bakanlığı yapan Dr. Refik Saydam kararlıydı. Bunun için sırasıyla; 1923 yılında "Büyükada'da, 1924 yılında "Heybeliada" da "Verem Savaş Dispanserlerini" kurmuş, mücadeleye başlanmıştı. 1932 yılında Erenköy, 1936 yılında "Yakacık'ta Sanatoryumlar kapılarını hastalarına açmıştı.
1927 yılında ağız yoluyla alınan ilk verem aşısına başlanmış, ilerleyen yıllar İzmir ve diğer ilerde Verem'le mücadeleye hız verilmişti. İkinci Dünya Savaşı çıkınca gençler askere alınmış, üretim düşmüş, beslenme konusunda ciddi zaafiyetler oluşmuştu. Bu yıllarda Verem yeniden hortlamış, toplum sağlığını tehdit eder boyutlara gelmiş, her bin kişiden üçü veremden ölmeye başlamıştı.
1945 yılında Anakara'da Verem Hastanesi faaliyete geçmiş, 5 olan dispanser sayısı 1948 yılında 46'ya çıkarılmış, Sağlık Bakanı Dr. Behçet Salih Uz döneminde ciddi gelişmeler kaydedilmiş, 3-9 Ocak arası "Verem Savaş Hafta'sı ilan edilmiş, 1948 yılından itibaren yurt sathında etkinlikler düzenlenmiş, 1948 yılında BCG aşısı vurulmaya başlanmış, Prof. Dr. Nusret Karasu'nun teklifiyle Tıp Fakültelerine "Tüberküloz Kürsüsü" kurulması kararlaştırılmış, 1949 yılında Veremle ilgili ilk kanunun çıkarılmış, hastalıkla mücadele hızlanmış, kararlı bir şekilde mücadeleye devam edilmişti.
ERZURUM'DA VEREMLE SAVAŞ
Erzurum Verem Savaş Derneğinin ilk kuruluşunda teklif Sağlık Bakanlığından gelmiş, Sağlık Müdürü Dr. Rıfkı Olgun'un gayretleri, Dr. Zeki Başar'ın dernek tüzüğünü hazırlamasıyla "Erzurum'da Verem Savaş Derneği" 22 Haziran 1947'de kuruldu. Kuruluşta 22 üyesi vardı. Bu üyeler, Üçüncü Genel Müfettişi Osman Sabri Adal, Vali Cemal Dinç, 3. Ordu Sağlık müfettişi General Nihat Tunaşar, Sağlık Müfettişi Dr. Salim Cimilli, Erzurum Savcısı Necati Aras, Avukat Ömer Olgun, Belediye Başkanı Kazım Yurdalan, 3. Ordu Hıfzıssıhha Müfettişi Dr. Şevki Tunar, Emniyet Müdür Şevket Özcan, Sağlık Müdür Dr. Rıfkı Olgun, Dr. Hasan Numanoğlu, Dr. Esat Eğilmez, Dr. Orhan Sıbahi, Dr. Niyazi Çalışkan, Doğum evi Baştabibi Doktor Araz, Yapı Usta Okulu Müdürü Tahsin Tağmaç, Eczacı Mehmet Yazıcı, Diş tabipleri Lütfü yalım, Cevat kıvanç, Hilmi Güllü, Dr. Zeki Başar ve Dr Kemal Özonat'tan oluşmuş, 27.6. 1947 tarihinde faaliyete başlamıştı.
VEREM HASTANESİ KURULUYOR
Yetkililerin çabaları sonunda ülke genelinde pek çok ilde kurulmaya başlayan Verem hastanesi 1949 yılında boş olan eski 3. Genel Müfettişlik binasında faaliyete geçmesi kararlaştırılmış, 1950 yılında hizmet vermeye başlamıştı. Kadın ve erkek olmak üzere iki bölümden oluşan 60 yataklı hastahane Temmuz 1950 de halkın katılımıyla hizmete girmiş, Dr. Zeki Başar tam 11 yıl başhekimliğini yürütmüş, zor imkânlarla yüzlerce verem hastasına hizmet verilmişti.
Göğüs Hastalıkları Hastanesi olarak hizmet veren mekânda 60 yatak, 300 mili amperlik bir röntgen cihazı, ufak bir laboratuar, bir doktor, iki memur,3 hemşire 21 müstahdemle hizmetlerini 20 dönümlük çamlık bir alan üzerinde 1968 yılına kadar hizmet vermişti.
1968 yılında Küçük Kiremitlik Tabyasının eteğinde 400 yataklı olarak inşa edilen binada "Erzurum Göğüs Hastalıkları Hastanesi" hizmet vermeye başladı. Hastahane tüm bölgenin ihtiyacına cevap verecek düzeyde modern bir hastaneydi. Hastahane 2019 yılına kadar faaliyetlerini sürdürürken Kadın Doğum Hastanesinin yıkılması üzerine Göğüs hastanesine taşınmış, konferans salonu Erzurum Şehir Tiyatrosuna tahsis edilmişti.
VEREM SAVAŞI DİSPANSERİ'NİN KURULMASI
1953 yılında Yenikapı Caddesinde kiralık bir konakta faaliyete başlayan Dispanser faaliyetleri Gürcükapı semtinde Millet Bahçe bölgesinde belediyeden ücret karşılığı alınan 1600 metrekare arsa alarak üzerine, 1960 yılında 500 metre kare alan üzerine iki katlı bir dispanser yaptırıldı. Bitişiğine iki doktor için lojman ve gelir getirsin diye üç işyeri yaptırılarak faaliyetler sürdürüldü. 1964 yılında tamamlanan inşaatın bir tarafında Tüberküloz laboratuarı diğer tarafta iki lojman faaliyete geçirildi. 1967 yılında alınan gezici röntgen aletiyle en uzak köylere gidilerek tüberküloz taraması yapıldı.
2003 yılında sağlıkta yapılan yapısal değişimler sonucu "Verem Savaş Dispanserleri" de nasibini aldı. Bina önce aile hekimliğine dönüştürüldü sonra bazı nedenlerden dolayı boşaltıldı. İlerleyen günlerde boş kalan binanın camları kırıldı. Bina artık yıkılmaya yüz tutmuştu. Sonunda Büyükşehir Belediyesince yıktırıldı....! 2018 yılında Millet Bahçesine dönüştürüldü. Böylece 1960 yılında yapılan 58 yıl hizmet veren bina yıkılmış oldu.
Verem Savaş Derneği ise halen kendi binasında 73 yıldan bu yana faaliyetini sürdürmektedir.Derneğin başkanlığını Dr. Zeki Başar, Dr. Tayip Cinisli, Gazeteci Kemal Alyanak ve İş adamı Şenol Mızrak yürütmüşlerdi. Sonuç olarak bir Erzurum Türküsüyle yazıyı bitirelim.
Erzurum dağları kar ile boran
Sardı ciğerimi dert ile verem
Sizde bulunmazmı da bir kurşun kalem
Yazam arzuhalimi de yare gönderem
27/9/2020 ERZURUM
Kaynak:
Dr. Tayyip Cinisli, Erzurum Verem Savaş Derneği ve Verem Müesseselerinin Kuruluş ve Faaliyetleri, Çeşitli Yönleriyle Erzurum ve Çevresi, Erzurum 1968, s.314-317.
Ahmet Coşkun Tekin, 1930-1950 arasında Veremle Mücadele Faaliyetleri, Dergi Pak, 2018.
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü(2004), 80. Yılda Tedavi Hizmetleri (1923-2003), Ankara.
Suha Özkan, Ülkemizde Verem Savaşının Temel Kuruluşu: Verem Savaşı Dispanseri, Toraks Kitapları Tüberküloz. AVES Yayıncılık, İstanbul.2010.
Şeref Özkara, Türkiye’de Tüberküloz Epidemiyolojisi, Toraks Kitapları Tüberküloz, AVES Yayıncılık, İstanbul.2010.
Prof. Dr. Nusret Karasu'nun Doğumunun 100. Yılında, Türkiye'de Verem Savaşının Dünü-Bugünü-Geleceği Sempozyumu, Ankara. 2004.
