Erzurum’un en eski eğitim kurumlarından olan Erzurum Lisesi, belgesel bir filmle anlatıldı. Hazırlanması 22 ay süren belgeselin yapım ve yönetimini üstlenen kendisi de Erzurum Lisesi mezunu olan Murat Bulut ile belgeseli konuştuk.
Erzurum Lisesi Belgeseli projesi nasıl ortaya çıktı?
Erzurum Lisesi belgeselini yapma fikri uzun bir zaman önceye liseyi okuduğum yıllarda oluştu. O zaman Erzurum Lisesinin binası beni çok etkiliyordu. Erzurum’daki en görkemli binaydı. Lisenin tarihini okuduğumda büyülenmiş gibi oldum. Ve birgün imkan olursa belgeselini yapacağım dedim.
Belgeselin çekim aşamasına kadar ne tür çalışmalar yaptınız?
Aslında çok zorlu bir dönemin ardından belgeselin çekim aşamasına geçtik. Çünkü önce bu projeye inanılması gerekiyordu. Ben ilk olarak Erzurum Lisesi Belgeselini hazırlama fikrini dönemin Erzurum Lisesi Müdürü Osman Toprak’la paylaştım. Şartlar oluşmadığı için yapamadık. Daha sonra Erzurum Lisesi Müdürü olan Selami Güneş bey’e bu projemi anlattım ondan gereken manevi desteği alınca hemen çalışmalara başladık. İlk olarak eski mezunların bilgilerine ulaşmaya çalıştık. En zor aşama bu olsa gerek. Çünkü 1889 yılında kurulmuş bir lise ve binlerce mezunu var. Elbette çok iyi irdelenmesi gereken bölüm bu kısımdı. Çünkü Erzurum Lisesi hem tarihteki yeri hem de birbirinden kıymetli mezunları ile gerçekten çok önemli. Eski mezunlara ulaşmak kolay olmadı. Daha çok, yine mezunlar aracılığı ile diğer mezunlara ulaştık. Ama bu da kolay olmadı, yaklaşık 6 aylık bir zaman diliminde tamamlanabildi. Çünkü Türkiye’nin her yerinde mezunlar var. Özellikle Ankara, İstanbul ve İzmir ağırlıkta.
Kaç kişiye ulaşabildiniz ve mezunlar arasında tanıdık isimler var mı?
Erzurum Lisesi kurulduğu 1889 yılından bugüne 50 binden fazla mezun vermiş bir lise. Bu sebeple hayatta olan binlerce mezunu var. Tabi benim için ilk etapta ulaşabileceğimiz en eski mezunlar çok önemliydi çünkü onlardan Erzurum Lisesinin 10 yıllar öncesini öğrenme şansımız olacaktı. Ayrıca dönemin Erzurumunu ve Türkiyesini öğrenme şansımız olacaktı. Bu isteğime de ulaşabildim . Erzurum Lisesinin yaşayan en eski mezunu 1937 mezunu Yunus Muratoğlu’na Ankara’da ulaştım. Kendisinden çok kıymetli bilgiler edindim. 1937 ile 1950 arasında 20 kişiye ulaştık. Türkiye genelinde 167 kişi ile röportaj yaptık. Mezunlar arasında elbette çok önemli isimler var.
Türkiye siyasetine yön vermiş birçok isim Erzurum Lisesinden mezun olmuş. Hatta 1950’li yıllarda TBMM’de milletvekillerinin yarısına yakını Erzurum Lisesi mezunu. Birkaç örnek verirsek, TBMM Eski başkanı Cahit Karakaş, Devlet eski bakanı Ekrem Ceyhun, Milli eğitim eski bakanı Rıfkı Danışman, Adalet eski bakanı Nejat Eldem, Refah Partisi kurucu Genel başkanı Ahmet Tekdal’ı söyleyebilirim. Tabi sadece siyaset değil, akademik camiada, sporda, iş dünyasında ve sanatta burada ismini sayamayacağım kadar önemli mezunları var.
Erzurum Lisesinin bahsettiğiniz gibi elbette çok kıymetli mezunları var. Bunun yanı sıra lisenin tarihini araştırırken dikkat çeken önemli olaylara rastladınız mı?
Erzurum Lisesi bölge için ve ülkemiz için çok önemli bir kurum. Tarihine baktığınızda ülkenin içine düştüğü her türlü sıkıntıda bütün imkanları ile devletinin yanında olmuştur. Beni çok etkileyen İki önemli olayı sizinle paylaşmak isterim. 1914 yılında Sarıkamış harekatı sırasında ordunun erzak ve mühimmat sıkıntısına düştüğü günlerde, Sarıkamış’a Erzurum’dan erzak ve mühimmat yardımı yapılacaktır. Erzurum ülkenin dört bir yanında devam eden savaşlara sürekli asker verdiği için mühimmatı taşıyacak gençler, ne yazık ki cephelerdedir. Geride yaşlılar ve kadınlar kalmıştır. Bu durumda görev Erzurum Lisesi öğrencilerine düşer. Yaşları 13 ile 17 arasında olan onlarca Erzurum Liseli, erzak ve mühimmatı Aralık ayının kar ve tipili günlerinde Erzurum’dan Pasinler ilçesine taşımıştır. Bu durum birkaç kez gerçekleştirilmiştir. Tabi çok sayıda çocuk hastalanmış hatta vefat edenler bile olmuştur.
Biz bu olayı canlandırarak belgesel içerisinde yer verdik. Bugünün Erzurum Lisesi öğrencilerini dönemin kıyafetleri ve hava şartları içerisinde Nebihanları mevkiinde belli bir mesafe yürüttük ve bu sahneyi anlatan hava şartlarının oluşması için altı ay bekledik.
İkinci olarak etkilendiğim olay ise Atatürk’ün Erzurum Lisesi ziyareti. 1924 yılında Pasinler’de meydana gelen deprem sonrası Erzurum’a gelen Mustafa Kemal Atatürk, Erzurum Lisesini ziyaret eder. O dönem Erzurum Lisesi’nin öğretim kadrosu Türkiye’nin en önemli öğretmenlerinden oluşuyor. Onlardan biri de Ahmet Hamdi Tanpınar. Kendisi Beş Şehir isimli kitabında bu ziyareti kaleme almıştır. Tanpınar’ın Atatürk’ün Liseye gelir gelmez öğrenci ve öğretmenlerle sohbete başladığını ve yarım saatliğine uğradığı Liseden, üç buçuk saat sonra ayrıldığını ifade ediyor.
Yaptığınız araştırmalara göre Erzurum Lisesinin eğitim kalitesi ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
Erzurum Lisesi on yıllar boyunca Türkiye’deki en başarılı beş altı lise içerisinde yer almış. Tabi bu başarıda öğretmenlerin katkısı çok büyük. Bir de öğrencilerin seçilerek sınavla gelmeleri çok etkili.
Leyli meccani yani parasız yatılı sınavını kazanıp gelen seçilmiş öğrenciler ulusal ve uluslararası birçok alanda başarılı olmuşlar. Ayrıca Erzurum Lisesinin muziplikleri ile efsane olmuş öğrencileri var. Hasbi Dadaş ve (Hasbi Altınok) Muammer Özkavcı ve Ahmet Dadaş akla gelen ilk isimler.
Belgeselin dış çekimleri sırasında ya da röportajları kayda alırken unutamadığınız bir anınız var mı?
Erzurum Lisesi öğrencilerinin erzak ve mühimmat taşıma sahnelerini çekebilmek için uzun bir zaman bekledik çünkü o günlerin hava şartlarını oluşması gerekiyordu. Gerçekliği yansıtması açısından çok önemliydi. Yaklaşık altı ay bekledik ve o günün hava şartları 2014 ocak ayı içerisinde oluştu. Hemen hazırlıkları yapıp canlandırma sahnesinin çekimine geçtik. Erzurum Lisesi sahnesinin ardından Nebi hanları mevkiindeki çekimleri yaptık.
Hava inanılmaz soğuktu. Ve biz yaklaşık bir saatte provalarla birlikte çekimi tamamladık. Ellerimiz ve ayaklarımız adeta dondu. Tabi biz bu çekimi bitirip sıcak otomobillere bindik. Ancak 1914’te 13-17 yaş arası onlarca çocuk sırtlarında yüklerle kar tipi demeden 30 km yürüyorlar. Bu çocukların her biri bir kahraman ve gerçek bir vatansever. Keşke bizler de vatanımız için onlar kadar fedakar olabilsek. Bir de lisenin hayatta olan en eski mezunları ile yaptığımız röportajlarda anlattıkları beni çok duygulandırdı. Türkiye’nin yokluk yıllarında Erzurum Lisesinde leyli meccani (parasız yatılı) okuyan çocuklar…Yokluk içerisindeler, öyle ki kaldıkları yurdun sobası yok ve Erzurum’un kış soğuklarını düşünürsek sobasız kış geçiriliyor.
Su tesisatı olmadığı için sokak çeşmelerinde el yüz yıkanıyor bu olumsuzluklara rağmen inanılmaz başarılar elde ediliyor. Mesela üniversite sınavına giren her öğrenci sınavı kazanıyor ve ülkenin en iyi üniversitelerine giriyorlar. Bugünün öğrencilerinin motive olması adına gerçekten çok önemli.
Erzurum Lisesinin gerçekten görkemli bir binası var. Bu bina kaç yılında yapılmış, dönemin liseleri arasında nasıl bir yeri var?
Erzurum Lisesinin şu an hizmet veren binasının yapımına 1933 yılında başlanıyor ve 1939 yılında inşaat tamamlanarak eğitim ve öğretim faaliyetine başlıyor. Bina hem çok görkemli hem de modern bir bina. Yemekhaneleri, yatakhaneleri, hamamı, spor salonu ile bölgenin belki de en iyi okul binası. O dönemde ancak İstanbul, Ankara gibi büyükşehirlerde olan spor salonu sadece Ankara’nın doğusunda Erzurum Lisesinde var. Bu sebeple A milli basketbol takımı İran maçlarına giderken Erzurum’da konaklar ve son antrenmanı Erzurum Lisesi’nin spor salonunda yaparmış.
Erzurum Lisesi gerçekten anlatmakla bitirilemeyecek kadar önemli bir lise. Siz de bu önemli eğitim kurumunu belgeselle anlattınız, son olarak neler eklemek istersiniz?
Doğunun İlim Yuvası Erzurum Lisesi Belgeseli benim çektiğim yedinci belgeselim. Genelde tarihi olaylar ve kişiler üzerine çalışıyorum. Erzurum Lisesi Belgeselinin tabi ki çok ayrı bir yeri oldu. Çünkü Erzurum Lisesi Abdulhamithan tarafından 1881 yılında kurulmuş ve Türkiye’nin en önemli eğitim kurumlarından biri. Ben (Doğu’nun İlim Yuvası Erzurum Lisesi) belgeselini çekerken bu bilinçle yaklaşmaya çalıştım. Bu sebeple ince eleyip sık dokumaya çalıştım ve belgeseli ancak 22 ayda bitirebildik. İstanbul, Ankara, İzmir ve Erzurum’da da stüdyolar kurarak 167 kişi ile röportaj yaptık. Canlandırmalar çektik. 200 saatten fazla montaj yaptık. Sonuç olarak 5 dvd’den oluşan 8 saatlik bir belgesel ortaya çıkardık. Çok yorulduk, ancak tarihe bir not düştüğümüze inanıyorum. Emeği geçen başta ekip arkadaşlarım olmak üzere herkese çok teşekkür ediyorum.
