KUR’AN’DA AHLAK İLKELERİ NELERDİR?

Bu yazımızda Ramazan ayının ruhuna uygun bir konu seçeyim dedim. Kur’an’da yer alan temel ahlak esaslarını vermek istedim.

İslam Ahlak Tarihi üzerine eser yazan bilginler İslam ahlakını üçe ayırırlar. Birincisi; Kur’an ahlakı, ikincisi; felsefi ahlak, üçüncüsü ise tasavvuf ahlakı.

Ahlakı bazı bilginler şöyle tarif etmişlerdir.

Ahlak; insanın iyi veya kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan mânevî nitelikleri, huyları ve bunların etkisiyle ortaya konan iradeli davranışlar bütünüdür.

Yine bir diğer tarifte de ahlak; İnsanda yapa yapa alışkanlık (meleke) haline gelmiş davranışları düşünüp tetkik etmeden, kendiliğinden zorlanmadan nefse yerleşmiş huyların bütünüdür.

Yabancı birisi İslam’ı seçip Müslüman olmak istiyorum. Kur’an insana hangi ahlaki ilkeleri önermektedir? Ahlaki açıdan İslam’ın hayat felsefesi nedir?

Bu sorulara cevap vermek için Kur’an’a bakmamız gerekir. Ancak Kur’an’ın ahlak ilkeleri üzerine yeterince düşünmediğimizi düşünenlerdenim.

Kur’an’ın ahlak anlayışını çok yönden sınıflandırabiliriz.

ALLAH’A KARŞI AHLAKİ İLKELER

Kur’an ahlakı, doğrudan Kur’an ayetlerine dayalı bir ahlak anlayışıdır. Allah-insan ilişkisinde insan doğrudan Allah’a karşı sorumludur. Allah’a samimi bir kalple iman etmek, teslim olmak, sevmek, ibadetlerinde çokça zikretmektir. Kelamı üzerine derin düşünmek, Allah adına yemin etmemek, yapılan yeminlerde sözüne sadık kalmak, nimetlerine derin bir şükran duymak. Allah’a güvenmek, itaat emek, Allah’ın rahmetinden ümit kesmemek, bağışlanmayı dilemek, dua etmek, Allah’a şirk koşmamak ve şirkten sakınmak.

İNSANIN KENDİNE KARŞI AHLAKİ İLKELERİ

Yine insanın kendine karşı ahlaki sorumluğunda: Güven duyulan, adil, iffetli, edepli ve insan olma bilincine sahip olmak. Samimi bir tutum takınmak, hoşgörülü ve alçak gönüllü olmak, ön yargıdan sakınmak, iyi niyetli olmak, işini iyi yapmak, sabırlı olmak, iyilikte, güzellikte ve doğruluktan yana düşünce ve eylemde bulunmak. Yine nefsine hâkim olmak ve ıslah etmek, iyi adet ve töre koymak, iyilikte yarışmak, güzel öğütlerde bulunmak ve uymak, samimi olmak, ruh ve beden temizliğinde olmak.

Kuran’ın bireysel ahlaki yasakları ise; intihar, yalan, cimrilik, israf, gurur ve kibir, kötü lakap takma, çekememezlik, fitne ve fesat çıkarmak, fuhuş, içki, gösterişte bulunmak.

AİLE AHLAKI

Kur’an aile ahlakında: Atalarına iyilikte ve hürmette bulunmak, evlilikte karşılıklı hür iradeye saygılı olmak, çocukların hayatına saygı duymak, onların ve ailesinin en iyi eğitim almasını sağlamak. Ailede sevgi, saygı, huzur, merhamet ve işleri rıza ile yapmak. Boşanmalarda hak ve kanuna uyarak boşamayı adaletle sağlamak. Mirasta adalet ilkesini uygulamak. Hak ve ödevlerde eşitlik içinde olmak. Evlatlar arasında adil olmak. İnsani konularda ihtilafa düşüldüğünde bile iyi geçinme yolunu tutarak, kaba kuvvetle değil, mahkemeye başvurmak.

TOPLUMSAL AHLAK İLKELERİ

Kur’an toplumsal ahlakta bireye yasaklar koymaktadır: İnsan öldürmek, hırsızlık yapmak, her türlü gasp, yetim mallını haksız yemek, emanete hıyanet etmek, ölçü ve tartıda aldatmak, yalan şahitlikte bulunmak, suç ortaklığında bulunmak, haksızları savunmak, gerçeği gizlemek, alay etmek, insanları hakir görmek, iftira etmek, bilgi sahibi olmadığın bir olayın ve sözün ardına düşmek, faizle geçimini sağlamak, borcunu ödememek, zulüm ve haksız kazanç elde etmek, umumi kötülüğe kayıtsız kalmak.

Toplumsal ahlaka gelince: Sözleşmelere sadık kalmak, doğru bir şahitlikte bulunmak, barıştan yana olmak, affedici olmak, ilim yaymak, ahlaki, hukuki ve insani sınırlarını aşmadan adaletli olmak, kumardan uzak durmak, kötülüğü iyilikle karşılamak, iyilikte bulunmak, dostluk ve misafir perverlikte bulunmak, sevdiğiniz şeyden yardımda bulunmak, yetim ve mazlumun haklarını, malların gasp etmemek. Köleye özgürlük vermek.

Yine Kuran, toplumda nezaket kurallarını da ahlaki bir kural saymaktadır. Evlere girerken izin istemek, sesini alçaltmak, büyükleri yüksek sesle çağırmamak, selam vermek, selamın daha güzeliyle karşılık vermek, oturmada ve kalkmada edepli olmak, toplantıda konuşmaya uygun konular seçmek, yumuşak sözlerle karşı taraftakini incitmeden ve hakkına saygı duyarak söze karışmak, toplantıdan ayrılırken izin istemek, ikiyüzlü olmamak, söz taşımamak.

SİYASİ AHLAK İKELERİ

Yine Kur’an, devlet ahlakında devlet adına ister seçilmiş ister atanmış bulunan her kademedeki sorumluluk sahiplerine de ahlaki ilkeleri koymuştur: İşi ehline vermek, halka danışmak, alınan karaları uygulamak, adalet kurallarına göre düzeni sağlamak, amme mallarını korumak, onlara dokunmamak, rüşvete fırsat vermemek, diğer din mensuplarının din ve vicdan hürriyetlerine dokunmamak.

Devletine karşı yurttaşların ahlaki vazifelerine gelince: Kanunlara ve disipline uymak, düzeni bozacak davranıştan sakınmak, şartlı itaat etmek, iyilikte yardımlaşmak, işlerinde danışmak, vatanın korunmasında sorumluluk almak ve hazırlıklı bulunmak, düşmanla iş birliği yapmamak, fitne ve bozgunculuk çıkarmamak.

Devletler arasında ahlaki ilkeler: Evrensel barışın gerçekleşmesine özen göstermek ve öğütlemek, iyi komşuluk, adalet ve iyilik içinde bulunmak, yapılan antlaşmalara sadık kalmak. Silaha sarılma inisiyatifinde bulunmamak, sadece savaşanla savaşmak, zulme karşı kendini savunmak, ölümden korkmamak, dayanışma, birlik ve yardım içinde olmak, asla düşmana teslim olmamak, ancak barışı kabul etmek, ihanete aynısıyla cevap vermemek.

Bu yazıyı aslında büyütüp serlevha/baş levha olarak asmak gerekir.

Not: Bizlerin huzur ve güvenliği için teröre karşı dağda, taşta her türlü cephede görev yapan Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarımızın, güvenlik güçlerimizin, milletimizin, devlet yönetiminde buluna her bir sorumlu yöneticilerimizin ve sizlerin 2024 yılı Ramazan/Şeker Bayramını kutlar; sağlık, mutluluk ve huzur içerisinde geçmesini dilerim.

Daha geniş bilgi için: M. A. Draz, Kuran Ahlakı. Çeviren, Emrullah Yüksel, Ünver Günay, İz yayıncılık, 1990, İstanbul.

Prof. Dr. Hüseyin Atay’ın “Kuran’daki İlkeler”

Zübeyir Saltuklu, https://www.doguturk.com/islamin-temel-kurallari-makale,4074.html

yazıma bakabilirsiniz.